دانلود پایان نامه كارشناسی ارشد رشته تاریخ
بررسی تاریخی جشن نوروز در ایران باستان و عوامل ماندگاری آن
چکیده:
عظمت وجلال هر ملتی در تاریخ گذشته و در عناصر فرهنگی و تمدنی آن جامعه نهفته شده است. و ایران این سرزمین پهناور با قدمتی به در ازای تاریخ و گنجینه ای از فرهنگ و ادب كه در طول هزاران سال پایدار و سرافراز بر تارك تاریخ همچون گوهری می درخشد و مایه فخر بشریت است.اصولا فرهنگ هر ملتی از عناصر مختلفی شكل می گیرد كه بخشی از هویت یك جامعه را تشكیل می دهد و باعث پیوند نسلها یك جامعه با هم در طول تاریخ می شود. شاید هیچ سنتی به قدمت، نفوذ و پایداری و ماندگاری نوروز نبوده است كه باعث تقویت روحیه ملی و همبستگی قومی در ایران شده باشد. پژوهش حاضر تلاشی در جهت معرفی این میراث گرانبار و كهن است كه كمتر درباره علت و فلسفه وجودی آن قلم زده شده از این رو برخود وظیفه دانستم كه پیرامون علت وجودی و پیشینه تاریخی و فلسفه بعضی از آداب و رسوم آن این پژوهش را انجام دهم تا گامی هرچند كوچك در جهت معرفی و حفظ و حراست از این فرهنگ كهن برداشته باشم.
نوروز در لغت به معنی روز نو و دراصطلاح جشنی است که در آغاز فروردین گرفته می شود.معرب واژه ی نوروز نیز به صورت نیروز آمده است.نوروز در ادبیات فارسی گاه به نام جشن فروردین و گاه جشن بهار خوانده می شود:
جشن فرخنده ی فروردین است روز بازار گل و نسرین است
ولی بیشتر همان واژه ی نوروز بکار رفته است:
بر لشکر زمستان نوروز نامدار کرده است رای تاختن و قصد کارزار (منوچهری)
ابوریحان بیرونی در کتاب التفهبم آورده است:« از رسمهای پارسیان نوروز چیست؟ نخست روز است از فروردین ماه، وزینجهت روز نو نام کردند، زیرا که سال نو است.»
امروزه در فارسی این واژه در دو معنی به‌کار می‌رود:
۱) نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو
۲) نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»
ایرانیان باستان از نوروز به عنوان ناوا سرِدا یعنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه نیز در زمان سغدیان و خوارزمشاهیان ، نوروز را نوسارد و نوسارجی به معنای سال نو می‌نامیدند. نوروز در فارسی میانه / no ː gro ː z / بوده است. در فارسی ایران این واژه به صورت [ nou ̯ r uz ] (در گفتار عامیانه، [ no r uz ] )، در فارسی افغانستان به صورت [ næu ̯ r oz ] ، و در فارسی تاجیکی به صورت [ næu ̯ ru z ] یا [ næu ̯ ro z ] تلفظ می‌شود.
کلمات کلیدی:
جشن نوروز
فرهنگ و تمدن ایران باستان
عوامل ماندگاری جشن نوروز
پیشینه
برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهند. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش بزرگ به بابل بازمی‌گردد.همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده‌است.در برخی از متن‌های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری ، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است. فردوسی که از منابع پهلوی استفاده کرده پ دید آورنده نوروز را در شاهنامه ، بدین گونه روایت کرده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان ، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.
جهان انجمن شد بر تخت اوی فرومانده از فرّه بخت اوی
به جمشید برگوهر افشاندند مرآن روز را روز نو خواندند
چنین روز فرّخ از آن روزگار بمانده از آن خسروان یادگار
آریائیان در دوران باستانی دو فصل گرم و سرد داشتند. فصل سرد شامل پنج ماه و فصل گرم شامل هفت ماه بود(زمستان کوچک و تابستان بزرگ) در هریک از این دو فصل جشنی برپا می داشتند . در کتاب التاج جاحظ آمده است :« نوروز و مهرگان دو فصل سال هستند: مهرگان دخول زمستان و فصل سرما است و نوروز اذن دخول فصل گرماست . »
نوروز در زمان سلسله هخامنشیان
کوروش دوم بنیان‌گذار هخامنشیان ، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان ، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌نمود. این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شده‌است. در زمان داریوش یکم ، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شد. شواهد نشان می‌دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده‌است.در دوران هخامنشی ، جشن نوروز در مدتی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می‌شده‌است.
نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان
برگزاری جشن نوروز در دوران اشکانیان و ساسانیان چند روز (دست کم شش روز) طول می‌کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین برگزارمی‌شد و روز ششم فروردین (خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد. جشن نوروز چندروزادامه داشت: پنج روز اول را نوروز عامّه می نامیدند که مخصوص همگان بوده و روز ششم را نوروز خاصّه می گفتند که ویژه ی خواص و نزدیکان پادشاه بود.نوروز خاصّه را نوروز بزرگ و جشن بزرگ هم خوانده اند در «نوروزنامه خیام»آمده است:
« روز نوروز نخست کس از مردمان بیگانه موبد موبدان پیش ملک آمدی با جام زرین... چون موبد موبدان از آفرین بپرداختی، پس بزرگان دولت درآمدندی و خدمت ها پیش آورندی»
اردشیر بابکان ، بنیان گذار سلسله ساسانیان ، در سال ۲۳۰ میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal معروف شد.
در دوران ساسانیان ، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار ، در دوازده ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات ( برنج ، گندم ، جو ، نخود ، ارزن ، و لوبیا ) را می‌کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را جمع نمی‌کردند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران همچنین رسم بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند. از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن نمایند. همچنین از زمان هرمز دوم ، رسم دادن سکه در نوروز به‌عنوان عیدی متداول شد.
نوروز پس از اسلام
پیامبر اسلام (ص) در ارج و ارزش نوروز می فرمایند: «فنیر وزا ان قدرتم کل یوم یعنی تهادوا و تواصلو فی الله، اگر می توانید هر روز را نوروز کنید؛ یعنی در راه خدا به یکدیگر هدیه بدهید و با یکدیگر پیوند داشته باشید.» (دعائم الإسلام ، ج ۲ ، ص ۳۲۶) درآثار مختلف وجود دارد که برای امیرالمومنین(ع) هدیه نوروزی آوردند و نیز امام صادق(ع) در وصف و ارزش عید نوروز فرموده است:« در عید نوروز حق تعالی در روز اَلَست، از ارواح بندگان پیمان گرفته است که او را به یگانگی بپرستند و برای او شریکی قرار ندهند. این روز، اولین روز طلوع آفتاب، اولین روزِ وزیدن بادها و رویش گیاهان میباشد. در این روز، جبرئیل بر حضرت رسول، وحی آورد و بعثت پیامبر از این روز آغاز شد و پیامبر اسلام(ص)، در چنین روزی، بتهای کافران را نابود کرد، روزی است که پیامبر اکرم(ص) در غدیر خم برای ولایت امیرالمومنین(ع) از مردم پیمان گرفت. روزی که آن حضرت بر خوارج نهروان پیروز شد و روزی است که قائم ما اهلبیت(ع) ظهور خواهد کرد.(بحار، ج ۵۶ ، ص ۱۱۹)
سیدبن طاووس که از دانشمندان بزرگ شیعه است درباره نوروز مینویسد: «و در چنین روزی مردم باید همانند روز مبعث و غدیر، با دعا و نماز و روزه به سپاس گزاری از افاضه نعمت بزرگ هستی بپردازند و با استعمال بهترین عطرها و پوشیدن تمیزترین جامهها به استقبال آن روند.» از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان نشانه‌ای در دست نیست و در زمان عباسیان نیز به نظر می‌رسد که خلفا گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می‌کرده‌اند. با ظهور ابومسلم خراسانی و همچنین نفوذ برمکیان و با روی کارآمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه جشن های ایرانی از نو رونق یافت. آثار و قرائنی که در دست است می رساند که پس از ظهور اسلام همواره جشن نوروز برپا می شده است و مراسم آن با تغییراتی از عهدی به عهد دیگر منتقل می گردیده است. .
در دوران سلجوقیان ، به دستور جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار (ورود آفتاب به برج حمل ) قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند. بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار ، مقرر شد که حدوداً هر چهار سال یک‌بار (گاهی هر پنج سال یک بار)، تعداد روزهای سال را به‌جای ۳۶۵ روز برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. در سال ۱۵۹۷ میلادی ، شاه عباس صفوی مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود.در اسلام و به ویژه ٔ آیین تشیع به نوروز به عنوان روزی خجسته نگاه شده‌است و بر گرامی داشتن آن تأکید نموده اند.
پیش گفتار
مقدمه
چكیده
نقد و بررسی منابع
1- خاستگاه و پیشینه نورز
2- پیوند نوروز با افسانه ها و اساطیر كهن
3- علت و چگونگی پیدایش نوروز
4- گاهشماری و نوروز
5- جشن فروردگان و ارتباط آن با نوروز
6- بررسی جشن نوروز در ادوار تاریخی ایران باستان
- نوروز در عهد ماد
- نوروز در عهد هخامنشیان
- نوروز در عهد اشكانیان
- نوروز در عهد ساسانیان
7- چگونگی بر پایی آئینهای نوروزی
- نوروز كوچك (عامه) نوروز بزرگ (خاصه)
- علت و چگونگی پیدایش چهارشنبه سوری
- مراسم چهارشنبه سوری
- مراسم فالگوشی ایستادن یا فال كوزه
- مراسم شال اندازی و قاشق زنی
8- سفره هفت سین
9- آئین سیزده بدر
10- جشن آب پاشان (آبریزگان)
- مراسم كوسه برنشین
- مراسم میرنوروزی
- حاجی فیروز
11- نوروز در كشورهای دیگر
- نوروز در هند
- نوروز در عثمانی (تركیه)
- نوروز در چین
12- نوروز از دیدگاه اسلام
13- علت ماندگاری نوروز
- نتیجه گیری
- فهرست منابع
قیمت: 21٬000 تومان
قیمت: 165٬000 تومان